تفاوت بین اقدام اصلاحی و اقدام پیشگیرانه در سیستم مدیریت کیفیت ایزو

تفاوت بین اقدام اصلاحی و اقدام پیشگیرانه در سیستم مدیریت کیفیت ایزو
(با تمرکز بر استاندارد ایزو ISO 9001:2015)

در سیستم مدیریت کیفیت ایزو ، دو مفهوم کلیدی برای مدیریت ریسک‌ها و خطاها استفاده می‌شود: اقدام اصلاحی و اقدام پیشگیرانه. هرچند این دو در ظاهر مشابه به‌نظر می‌رسند، اما از نظر هدف، زمان اجرا و زمینه کاربرد تفاوت‌های مهمی دارند.

—

۱. اقدام اصلاحی (Corrective Action)

تعریف:
اقدامی است که پس از وقوع یک عدم انطباق یا مشکل واقعی انجام می‌شود تا علت ریشه‌ای آن حذف شده و از تکرار مجدد جلوگیری شود.

ویژگی‌ها:

واکنشی (پس از وقوع)

مبتنی بر تحلیل علت ریشه‌ای

هدف: حذف علت عدم انطباق

مثال:
در صورتی که محصولی معیوب به مشتری ارسال شده باشد، اقدام اصلاحی ممکن است شامل بررسی فرآیند کنترل کیفیت، آموزش مجدد اپراتور و بازنگری دستورالعمل‌ها باشد.

—

۲. اقدام پیشگیرانه (Preventive Action)

تعریف:
اقدامی است برای شناسایی و حذف علت‌های بالقوه یک مشکل یا عدم انطباق قبل از وقوع آن.

ویژگی‌ها:

پیش‌نگرانه (قبل از وقوع)

مبتنی بر ارزیابی ریسک

هدف: جلوگیری از بروز مشکل در آینده

مثال:
تحلیل داده‌های تولید نشان می‌دهد که احتمال افزایش نرخ ضایعات وجود دارد؛ به همین دلیل پیش از بروز مشکل، اقدام به کالیبراسیون ماشین‌آلات و آموزش کارکنان می‌شود.

—

مقایسه کلیدی

—

نکته در استاندارد ISO 9001:2015

در نسخه جدید استاندارد (۲۰۱۵)، عبارت “اقدام پیشگیرانه” به‌صورت مستقیم ذکر نشده است؛ چرا که کل رویکرد استاندارد به سمت تفکر مبتنی بر ریسک (Risk-Based Thinking) حرکت کرده است.

در نتیجه:

اقدام پیشگیرانه در قالب مدیریت ریسک تعریف شده و در بندهای مختلف استاندارد، از جمله بندهای ۶ و ۸، لحاظ شده است.

اما اقدام اصلاحی به‌صورت مستقل در بند ۱۰-۲ به‌عنوان بخشی از الزامات رسمی باقی مانده است.

—

نتیجه‌گیری

اقدام اصلاحی برای رفع علت مشکلات اتفاق‌افتاده است.

اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی است.

هر دو نوع اقدام برای حفظ و ارتقاء اثربخشی سیستم مدیریت کیفیت ضروری هستند، اما باید در چارچوبی هدفمند، مستندسازی و اثربخشی آن‌ها ارزیابی شود.